Алтан-Овоо номын орчуулагчийн үг

АХУЙН ТУСГАЛ ГЭХЭЭСЭЭ ДОТООД ЕРТӨНЦИЙНХ НЬ БУУЛГАЛТ ГЭМЭЭР

Алтан-Овоо нь Монголын яруу найрагч Г. Мэнд-Ооёогийн эдүгээ хүртэлх шилдэг туурвилуудынх нь нэг юм. Тэрээр энэ бүтээлээ туурвихдаа төрсөн нутгийнхаа түүх, соёл, ёс заншлийг энэ номын нэр болсон Алтан-Овоонд төвлөрүүлэн, Монголын Дарьганга нутагт өсөж хүмүүжсэн өөрийн намтар цадигаа он цагийн хэлхээнд хүүрнэж хөвөрдсөн утга зохиолын цомирлог хэмээн нэрлэх бөлгөө.
Монголын судлаач шүүмжлэгчид Мэнд-Ооёогийн бичлэг уншигчдад чухам юуг өгүүлнэ вэ гэдгийг нь тэр бүр нарийн ойлгож ухаарахгүй байгаагаа илэрхийлсэн байдаг нь үнэний талтай. Түүний хэллэг учир битүүлэг гэхээсээ илүү цогц бөгөөд ярвигтай, төсөөлөл нь утга зохиолын гэхээсээ зөн билэг рүү хэтийдсэн чанартай, зүйрлэл адилтгал нь өөрийнх нь оршин амьдрагч бодит ахуйн тусгал гэхээсээ дотоод ертөнцийнх нь буулгалт гэмээр байдаг. Энэ бүхэн нь түүний өөрийнх нь хувь хүний эевэрүү нягт нямбай чанартай нь уялдсанаар Алтан-Овоо-г онцгой бүтээл болгож чадсан байна.
Алтан-Овоо нь цаг хугацааны уртрагийг даган урсдаг, гэвч энэ нь түүхчлэл биш. Алтан –Овоо нь монголын соёлыг өвч өгүүлнэ, гэхдээ энэ нь түүнд нэвтрэх хөтөч ном биш. Харин энэ нь зүүд, зөн билэг, ид шидийн ертөнцийг ойлгон нэвтрэх хувь хүний дотоод мэдрэмж, хэлний гүн хүч чадал, нүүдэлчин ардын ураг элгэнсэг чанар, тэдний зовлон зүдгүүр баяр баясгаланг дэлгэн үзүүлсэн туурвил юм.
Мэнд-Ооёогийн өгүүлэмж бидэнд жигүүрт хүлэг морьдын ертөнц, дуучин хуурчид, шилийн сайн эрсийн явдал, хайр сэтгэлт хосууд, тэдний нандин үгсийг өгүүлнэ. Тэгснээ цааш нь хүмүүний ертөнцийн эгэл түүхийг тод томруун хийгээд далд гүнзгий санаагаар өгүүлэмж зүйрлэлийг хослуулан байж зугуухан дэлгэх болно.
Энэ номны бичилт хэлэх гэснээ аяндаа хэлсэн байх, эсвэл огт юу ч хэлэхгүй байх... Орчуулагчийн хувьд надад Монгол Англи хоёр хэлний гэхээсээ, Монгол Англи хоёр соёлыг шууд утгаар нь холбон дүрсжүүлэх явдал байсан бөгөөд илэрхийлэх үгээр хомсдох явдал тохиолдож, түүнийгээ давах гэж ихээхэн чармайх хэрэгтэй болж байлаа. Гэхдээ Мэнд-Ооёотой шууд харилцан ярилцаж, дэмжлэг авдаг байсан маань үнэхээр их тус болсон. Түүний тайлбар нь өрөөний нэг булангаас над руу тавих шидэт сум мэт, хүссэн бай нь намайг монголын одон орны нууц дундуур дагуулан залж, үлгэр домгийн оньсгот нэгэн хэсэгт аваачихаар аль байдаг аргаа хэрэглэн чармайн зүтгэх мэт байдаг.
Эцэст нь энэ номыг орчуулахад тусласан бүх хүмүүст баярласан сэтгэлийн халуун үгсээ дэмжуулахыг хүслээ.


Саймон Вэккхам-Смит
Улаанбаатар, Монгол Улс
2007.05.09

Nomadic Lyrics published in English

TRANSLATOR’S PREFACE


Timeless is a very problematic moniker to attach to art, for it bespeaks the somehow otherworldly and the distant. But the world inhabited by G Mend-Oyoo’s poems and narratives can easily fall into the catch of timeless, they are as particles of memory in the modern world, gravid visions in a haze of exhaust fumes.
Mend-Oyoo is perhaps equally timeless, but in a very Mongolian fashion. He is forever taking calls on his cellphone, forever heading this way and that in some vehicle or other; but he thinks like an ancient man, slowly, deliberately and with care, and like a spiritual man, with compassion and with lips of prayer.
All these qualities will be found in the pages that follow. His language is clean and elegant, his ideas contemporary, but his subject matter – that word again – is timeless, oneiric, mythic. The poems are structurally modern, they do not follow necessarily the structure of classical Mongolian litarature, but they talk of family and nature and nomadic life, of horses and airag and landscape, and this is the world in which Mend-Oyoo grew up and became himself.
I have not sought to make these translations literal. Rather I have sought to create a kind of looking-glass, through which Mend-Oyoo’s world is seen perhaps as though beneath the moon or through a haze of heat and dust.

The initial idea for this book, then, came from my dear friend Mend-Oyoo, who asked me to translate a selection of his poems while I was in Ulaanbaatar during August 2006. Although it is I who am listed as the translator, I would like to acknowledge the work done by Peter K Marsh and S Sumiya in translating, respectively, The Legend of the Horse-Head Fiddle and My Gentle Lyric.
Two people deserve special thanks for acting as my living, breathing Mongolian-English dictionary supplements. Mugi Oyoo not only brought me buuz and khushuur on a daily basis, she also consistently placed me and my lexical questions near the top of her to-do list, which, given the Byzantine length and complexity of both her list and my questions, was no mean feat. Tsog Shagdarsüren was always at hand to help explain (in excellent German when necessary) the special nuances of Mongolian and how they could be translated, both semantically and culturally, into English. Tsog was more than a gifted translator, though: he quickly became my friend and his sudden death during the preparation of this book affected me very deeply. I only hope he can see his influence somewhere in these pages.

Simon Wickham-Smith
Seattle WA
February 2nd 2007

ЭРЭЭНЦАВЫН ЭЛЕГИЙ

Улз голын хөндий нь
Уйтай болоод жавартай
Дуулим шүлэгч Нямсүрэнг байхад
Дулаахан л байсан юмсан.

Намрын сарын тэргэлд
Найрын тосгон харанруй
Гэгээн шүлэгч Нямсүрэнг байхад
Гэрэлтэй л байсан юмсан.

Хөх дуурлиг уулс нь
Хөх мананд дүнсгэр
Хөх өвсний шүлэгчийн эзгүйд
Хөггүй хуур шиг байна даа.

Хөх нуурын тогорууд нь
Хөх мананд бөрзийжээ.
Хөх зогдорыг нь самнадаг хүн
Хөөрхий шүлэгч Нямсүрэн сэн.

Алагхан талынх нь өвс
Анхны хяруунд бөхжээ.
Өвсний зовлонг ойлгодог нь
Өнөө л муу Нямсүрэн сэн.

Ар сэмбэрүү нутаг нь
Арз хорзоор элбэг ээ
Аршаалдаг шүлэгч нь эзгүй болохоор
Амсаад ч би яахав дээ.

Намрын хүйтэн уулыг
Нарлан суугаад уйлмаар
Аргаддаг шүлэгч нь эзгүй болохоор
Асгаруулж уйлаад ч яахав дээ...